تاج پرس
حدود یک قرن از چاپ نخستین اسکناس‌ها به عنوان پول رایج در ایران
می‌گذرد و در این دوران همواره نقش بستن چهره افراد شاخص یا تصویری از
بناهای تاریخی و میراث فرهنگی ایران مورد توجه بوده است؛ کمااین‌که بر روی
اسکناس‌های دوره قاجار تصویری از شاه آن دوران، در دوره پهلوی تصاویر
رضاخان و سپس محمدرضا پهلوی بر روی پول رایج کشور دیده می‌شد.
بر اساس اطلاعات موجود، نخستین‌باری که تصویر مقبره یکی از اهالی ادب به
اسکناس‌ها رسید، به اسکناس‌های سری دوم بانک مرکزی ایران در دوره محمدرضا
پهلوی در سال 1341 برمی‌گردد؛ اسکناس 1000 ریالی با تصویر
روی محمدرضا پهلوی با پوشش رسمی نیروی هوایی ارتش شاهنشاهی ایران و تصویر
پشت آرامگاه حافظ چاپ و در جامعه ایرانی دست به دست شد.
پس از آن نیز تا پیش از پیروزی انقلاب سال 1357، آرامگاه حافظ در پشت
اسکناس 1000 ریالی سری چهارم و پنجم بانک مرکزی ایران در سال‌های 43–1342 و
45–1344 و نیز بر روی همین اسکناس در سری ششم و هفتم در سال‌های 47–1345 و
49–1347، سری هشتم تا یازدهم در سال‌های 52–1347 و سری دوازدهم تا پانزدهم
سال‌های 57–1353 نقش بست.
با پیروزی انقلاب، اسکناس‌ها هم رنگ و شکل دیگری به خود گرفتند اما هنوز
آن‌چه مشترک با گذشته به چشم می‌خورد، تصویر آرامگاه حافظ باز هم در پشت
اسکناس 1000 ریالی (سری بارگاهی) بود که تصویر روی آن آرامگاه امام رضا
(ع) بود.
در اسکناس‌های سری انقلابی در سال‌های 1371–1360 نه تنها دیگر خبری از
تصویر مقبره حافظ در پشت اسکناس 1000 ریالی نبود که تصویری از دیگر مشاهیر
فرهنگ و ادب یا آرامگاه آنان نیز در اسکناس‌ها دیده نشد؛ تصویر پشت اسکناس
1000 ریالی هم به قبهالصخره ( مسجد صخره) تغییر پیدا کرد.
اما بار دیگر در اسکناس‌های با تصویر امام خمینی (ره) در سال‌های
1398-1371 تصویر مقبره حافظ به پول مردم بازگشت و تصویر آرامگاه این شاعر
در پشت اسکناس 10000 ریالی دیده شد.
البته حافظ تنها شاعری نبود که مقبره‌اش به این سری از اسکناس‌ها
رسید؛ تصویر مقبره سعدی نیز در پشت اسکناس 100000 ریالی از همین سری
اسکناس‌ها دیده شد؛ تصویری که با حاشیه‌هایی همراه شد؛ در کنار نقش آرامگاه
سعدی بیت معروف این شاعر آمده بود، که گفته می‌شد این خوانش درست نیست و
اشتباه است. منتقدان می‌گفتند «بنی‌آدم اعضای یک پیکرند» درست است اما روی
پول ملی «بنی‌آدم اعضای یکدیگرند» نقش بست که این موجب انتقادهای گوناگونی
به این موضوع شد.
البته بنا به شبهه‌های موجود در خصوص شکل درست این بیت، مثلا کاووس حسن‌لی دراین‌باره به ایسنا گفته بود: در
بعضی از نسخه‌های چاپی «گلستان»، ضبط «بنی‌آدم اعضای یک پیکرند» به جای
ضبط مشهور «بنی‌آدم اعضای یکدیگرند» نهاده شده است. «بنی‌آدم اعضای یک
پیکرند» دستورمندتر و به زبان سعدی نزدیک‌تر است؛ اما در نسخه‌های خطی قدیم
این‌چنین ضبطی وجود ندارد.
حالا نسل تازه‌ای از اسکناس‌ها رونمایی شده‌اند و باز هم آرامگاه حافظ
در تصویر پشت یک اسکناس به چشم می‌خورد؛ 5هزار تومانی که به تازگی با
تغییر رنگ منتشر شده است (پیش‌تر در دوره‌ای تصویر سردر دانشگاه تهران پشت
این اسکناس نقش بسته بود). این اسکناس‌ها البته تفاوت قابل توجه دیگری
هم با قبل دارند و آن کمرنگ شدن صفرهاست که سال‌ها بر روی اسکناس‌ها دیده
می‌شدند؛ به نظر می‌رسد طرح حذف چهار صفر از پول ملی با رونمایی از این
اسکناس‌ها به طور رسمی اجرا شده است.
ضمنا در پشت اسکناس 2هزار تومانی جدید که پیش‌تر با تصویر خانه تاریخی
«آقازاده ابرکوه» (در یزد) همراه بود از طرح مقبرهالشعرای تبریز و در پشت
اسکناس 1هزار تومانی که پیش‌تر تصویر مقبره حافظ پشت آن نقش بسته بود از
طرح آرامگاه شیخ‌الرئیس بوعلی‌سینا (واقع در همدان) استفاده شده است.
اما اگر از شمایل متفاوت اسکناس‌های تازه بگذریم، سوالی جای مطرح شدن
دارد، آن هم این‌که از میان تمامی مشاهیر ادبی ایران‌زمین در طی سال‌ها فقط
راه ورود برای حافظ و سعدی به پول ملی کشور باز بوده است؟ در حالی که
تاجیکستان بر روی اسکناس‌های کشور خود تصویر رودکی، پدر شعر فارسی را چاپ
می‌کند، هنوز وقت آن نرسیده است که به دیگر مشاهیر فرهنگ و هنر این مرز و
بوم که بسیار هم هستند، توجه شود؟
انتهای پیام