چهاردهم آبان و پس از ناکام ماندن اروپا در اقناع ایران برای توقف روند
کاهش تعهدات رئیس‌جمهور اعلام کرد به سازمان انرژی اتمی دستور داده تا از
15 آبان «گام چهارم کاهش تعهدات برجامی» را بردارد. حسن روحانی گفت که از
چهارشنبه تزریق گاز به سانتریفوژها در تأسیسات هسته‌ای فردو آغاز خواهد شد.
حسن روحانی رئیس جمهوری روز سه شنبه در آیین افتتاح کارخانه نوآوری
آزادی گفت: از فردا با نظارت آژانس گام چهارم و جدید را برمی‌داریم. ما
طبق برجام یکهزار و 44 سانتریفیوژ در فردو داریم. در برجام قرار ما این بود
که اینها در فوردو بچرخند اما گاز به آنها تزریق نشود. امروز به سازمان
انرژی اتمی دستور خواهم داد که از فردا گازدهی را در فوردو آغاز کند.
به دنبال این اعلام، پس از انتقال مخزن حاوی دوهزار کیلوگرم گاز(6 (UFاز
سایت شهید احمدی روشن (نطنز) به سایت شهید علیمحمدی (فردو) و اتصال مخزن
به خطوط خوراک‌دهی و انجام موفقیت‌آمیز کلیه عملیات فنی مرتبط شامل خلاسازی
نهایی کنترل ماشین های سانتریفیوژ و شیرها و چک نمودن سیستم های کنترل و
اتوماسیون و راه اندازی بخش های جمع‌آوری و اتمام عملیات پسیواسیون، پس از
دقایق اولیه روز پنج شنبه عملیات گازدهی زنجیره ها و ماشین های سانتریفیوژ و
تولید و جمع آوری اورانیوم غنی شده در سایت فردو تحت نظر آژانس بین‌المللی
انرژی اتمی آغاز شد.
به دنبال این اقدام برجامی ایران طیفی از واکنش ها از سوی طرف های برجامی و دیگر کشورها در قبال ایران شکل گرفت.
واکنش ها به گام چهارم؛ بیم ها و امیدها
آمریکا که اردیبهشت ماه سال گذشته با وجود تلاش‌های طرف‌های برجام، از
این توافق خارج شده و تحریم‌های ظالمانه علیه ملت ایران را دوباره
بازگرداند ،از زبان سخنگوی وزارت امور خارجه خود در این زمینه موضع گرفت و
گفت: ما از آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در اجرای نقش مستقل خود برای راستی
آزمایی در ایران به طور کامل حمایت کرده و به گزارش آژانس درباره هر
تحولی توجه می‌کنیم.
البته در این میان شخصیت های سیاسی مانند الیزابت وارن و برنی سندرز
نامزدهای دموکرات ریاست جمهوری 2020 آمریکا خواهان بازگشت به دیپلماسی و
برجام شدند.
در عین حال، «مایک پمپئو» وزیر خارجه آمریکا روز پنجشنبه طی بیانیه ای
در واکنش به اجرای گام چهارم کاهش تعهدات برجامی ایران خواستار افزایش
فشارهای جهانی علیه تهران شد.
از دیگر سو، سرگئی معاون وزیر امور خارجه روسیه در واکنش به گام جدید
ایران برای کاهش تعهدات خود گفته است: ما گام جدید طرف ایرانی برای کاهش
تعهدات داوطلبانه این کشور را پیامد منطقی رکود در حل مسائل معلوم در رابطه
با پایداری برجام و تامین نتایج اقتصادی اجرای این توافق می‌دانیم که
ایران امیدوار به آن بود.
وی ادامه داد: مهم است که تدابیر اعلام شده ازجمله تزریق گاز به سانتریفیوژها در سایت هسته‌ای فوردو ماهیت قابل برگشت دارد.
اتحادیه اروپا و کشورهای اروپایی مانند المان، انگلیس و فرانسه خواستار
بازگشت تهران به برجام شدند و گام چهارم ایران را مخالف توافق هسته ای
دانستند.اما امانوئل مکرون رئیس جمهوری فرانسه روز چهارشنبه گام چهارم
برجامی ایران را تصمیمی جدی خواند و خبر داد که در روزهای آینده رایزنی
هایی با همتای آمریکایی خود و ایرانی ها انجام خواهد داد.
تحولات برجامی و مواضع کشورهای مختلف نشان می دهد که هنوز امیدها بر ای
حفظ برجام این توافق چندجانبه بین المللی زنده است و از دیگر سو نگرانی ها
هنوز برای حقظ آن موج می زند.
ایران، آژانس و برجام
جمهوری اسلامی ایران پس از خروج دولت ترامپ از برجام تلاش کرده تا با
پیگیری سیاست صبر راهبردی از همه ظرفیت های دیپلماسی دوجانبه و چندجانبه در
قالب تداوم گفت و گوهای دوجانبه با همه طرف های برجامی و دیپلماسی
چندجانبه در چارچوب برکزاری کمیسیون مشترک برای دنبال کردن منافع ملی بهره
بگیرد اما اساسا فضای برجامی اکنونی روزهای حساسی را می گذراند
اکنون مناسبات میان ایران، طرف های برجامی و آژانس بین المللی انرژی اتمی به نقطه حساسی رسیده است.
اگرچه آژانس بین المللی انرژی اتمی تاکنون در 16 گزارش پیاپی پایبندی
جمهوری اسلامی ایران را مورد تایید قرار داده است اما اکنون فضای آژانس
تغییر کرده است و شرایط این نهاد فنی بین المللی در حوزه هسته ای به مانند
گذشته نیست. یوکیو آمانو مدیرکل پیشین آژانس فوت کرده و اکنون «رافائل
گروسی» نماینده به عنوان مدیرکل جدید آژانس مشغول به فعالیت شده است.
اگرچه هنوز نشانه های مثبت از روند بی طرفی این نهاد فنی- تخصصی حوزه
هسته ای وجود دارد اما به نظر می رسد که دولت ترامپ تلاش می کند که در دوره
جدید آژانس پرونده های تازه ای را برای ایران بگشاید.
مایک پمپئو وزیر خارجه ضد ایرانی آمریکا شامگاه جمعه در بیانیه‌ای
مطبوعاتی مدعی شد، ایالات متحده عمیقاً نگران موضوعاتی است که آژانس بین
المللی انرژی اتمی در نشست ویژه هیات رئیسه خود مطرح کرده است.
اگرچه آژانس بین المللی انرژی اتمی تاکنون گزارشی در این باره تاکنون به
طور رسمی منتشر نکرده اما آمریکا تلاش می کند تا با پیش دستی موضوعات
مطروحه میان ایران و آژانس را به پرونده ای بین المللی تبدیل کند.
با هم پیوندی شرایط گذشته، وضعیت کنونی، اقدامات گذشته و اقدامات کنونی
می توان چهره طرف های متعهد به توافق و چهره طرف هایی که هنوز به برجام عمل
نکرده اند را دید. اما معادله ای که به نظر می رسد دولت ترامپ تلاش می کند
آن را پیچیده تر کندف مناسبات ایران و آژانس بین المللی انرژی اتمی خواهد
بود که آمریکا به دنبال دهم تنیدن کلاف آن در یک وضعیت جدید است.