مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای استان یزد منطقی‌ترین دغدغه امروز مسئولان یزد بحران کم‌آبی، چگونگی تأمین آب و حفظ آب برای نسل آینده است.
محمدمهدی جوادیان‌زاده از بدنه دغدغه‌مندان آب به شرکت آب منطقه‌ای استان راه یافته است. وی سال‌ها مدیرعامل مرکز تحقیقات و مطالعات ابرها بوده است. به خوبی شرایط دشوار یزد برای تأمین آب را می‌داند و مدام در لابه‌لای سخنانش درباره گزینه‌های تأمین آب استان توضیح می‌دهد.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای یزد که به نظر می‌رسد، همواره پاسدار حفاظت از منابع آب‌های زیرزمینی بوده است، در نهایت، منطقی‌ترین راه برای تأمین آب این دیار فراخشک را انتقال آب از خلیج فارس برای شرب و از دریای عمان برای کشاورزی و صنعت عنوان می‌کند. البته دیدگاه‌های وی موافقان و مخالفان بسیاری دارد، اما باید دید که آیا اگر همه آنها از ساکنان یزد و از متولیان تأمین آب استان یزد باشند، باز هم همین انتقادها را خواهند داشت.
یزد، کم‌آب است. همین الان نیز در بیشتر مناطق شهر یزد، آب از میزان استاندارد شورتر است. اکثر مردم یزد نسبت به آب شرب مصرفی گله دارند. اکنون قشر حساس جامعه یزد خرید آب معدنی را به استفاده از آب لوله‌کشی ترجیح می‌دهند. آب باکیفیت یزد کم است و این، تنها یک شعار نیست. جوادیان‌زاده، صاحبنظر این حوزه در این گفتگو، دیدگاه‌هایش را در همین خصوص بیان می‌کند. پرسش‌هایی که از او پرسیده‌ایم، همگی در راستای رسیدن به یک واقعیت است. می‌خواهیم بدانیم آیا بین استان یزد و دیگر استان‌های درگیر پروژه انتقال تبعیض‌هایی قائل شده است یا نه؟ و چندین پرسش دیگر که در ادامه می‌خوانید.
* چرا تأمین آب شرب یزد دشوار شده است؟
یزد روی خط مرزی تأمین آب در حرکت است. مدت‌ها است زنگ خطر آب در استان به صدا در آمده و به مرحله هشدار رسیده است. اکنون در وضعیتی هستیم که اگر به میزان مشخصی مصرف آب افزایش یابد، از شرایط مطمئن تأمین آب دور می‌شویم.تاکنون تأمین آب استان بسیار سخت بوده و با شرایط فعلی، سخت‌تر نیز شده است. نگرانی فعلی این است که در آینده‌ای نزدیک، آب موجود با همین کیفیت پایین و یا متوسط را هم نداشته باشیم.
سال‌ها است برخی مناطق یزد از آب شیرین‌کن‌ها استفاده می‌کنند و مدت‌ها است که مردم در حال استفاده از ایستگاه‌های برداشت آب در مناطق مختلف شهری هستند. اکنون مردم شرایط آب شهرشان را پذیرفته‌اند. در عین حال، منتظرند آب انتقالی به این شهر برسد تا مشکل کیفیت آب در استان حل شود و امید به زندگی‌شان افزایش یابد.
* انتقال آب دریای خلیج فارس و عمان به یزد به کجا رسید؟
در مورد خط خلیج فارس که توسط بخش خصوصی و با حمایت دولت اجرا شده است، بخش اول آن اخیرأ توسط رئیس جمهوری افتتاح شد و پیش‌بینی می‌شود تا پایان سال، خط خلیج فارس در استان یزد هم به پایان برسد. در مورد دریای عمان نیز باید بگویم که این پروژه توسط بخش خصوصی اجرا می‌شود و اکنون در مرحله انتخاب سرمایه‌گذار است.
* چندی پیش استاندار یزد بیان کرد که منبع خط دوم انتقال آب یزد تغییر کرده است
همانطور که وی گفت، ابتدا قرار بود تأمین خط دوم انتقال آب به استان یزد به طور مشترک با استان اصفهان از بهشت‌آباد انجام شود که اکنون منبع تأمین آب تغییر کرده و قرار است از منبع دیگری انجام شود. منبع دوم به دلیل مشکلات فنی و کمبود پتانسیل‌هایی که برای آن پیش‌بینی می‌شد، مقرر شد که تغییر کند.
* تعامل بین استان‌های درگیر در طرح انتقال آب، چه نقشی در پیشبرد اهداف این پروژه دارد؟
تعامل بین استانها بسیار مهم است. قطعأ زمانی‌که منافع مشترک در پروژه‌ها دیده شود، تحقق توسعه پایدار ممکن می‌شود که لازم است این مهم، همراهی همگان برای کسب مجوزهای قانونی لازم به ویژه در مورد منبع خط دوم انتقال را کسب کند.
توسعه پایدار به معنای دیدن منافع مشترک است؛ به گونه‌ای که نسل کنونی و نسل آینده، در این منطقه و سایر مناطق از مزایا بهره برده و دغدغه تأمین منابع در آینده وجود نداشته باشد.
* اکنون یزد، کرمان، اصفهان و خوزستان درگیر طرح انتقال آب هستند، آیا در این طرح، منفعت همه استانها دیده شده است؟
اگر بین استانها طرحی اجرا شود که همه در آن منفعت مشترک داشته باشند، قطعا نگران توسعه پایدار نخواهیم بود. تأکید استان یزد در این است که منافع مشترک دیده شود. تأمین آب شرب حساسیت بالایی دارد و پایداری یک منطقه نیز در تأمین آب شرب آن است. در حقیقت الان وزارت نیرو تأمین آب شرب به ویژه در شرایط تنش آبی شدید را در اولویت قرار داده است و دیگر موارد اعم از صنعت و... به دریای آزاد حواله داده شده است.
* تبعات عدم تأمین آب شرب برای استان‌های فلات مرکزی اعم از یزد و اصفهان و کرمان چیست؟
در صورتی که آب شرب استان‌های فلات مرکزی تأمین نشود، مهاجرت بزرگی اتفاق خواهد افتاد و این مهاجرت، خسارت سنگینی برای کشور به بار خواهد آورد که بحث‌های فرهنگی، امنیتی، سیاسی و اقتصادی متعددی به همراه دارد.در این مورد، تخصیص‌ها بسیار شفاف است و وزارت نیرو به درستی نظارت می‌کند که به جز مسیری که تخصیص داده شده، آب انتقالی به سمت دیگری نرود. اولویت دولت در گام اول تأمین آب شرب است. استان هم به این دلیل که شرایط سختی برای تأمین آب شرب دارد اصلا تمایل ندارد آب شیرینی که قرار است به عنوان شرب باشد را در بخش‌های دیگر استفاده کند.
* آیا سهمیه آب انتقالی به یزد تفاوت چندانی با دیگر استان‌های درگیر در این طرح دارد؟
در یزد اتفاق خاصی نسبت به دیگر استانها نیفتاده است. دقیقأ همه چیز در چارچوب ضوابط و تخصیص‌ها است. تخصیص استان یزد نیز از سال 86 اصلاح شد و کاهش یافت. همه چیز کاملأ شفاف و در چارچوب مقررات است.
* پس به نظر شما بحث‌های انتقادی که به یزد وارد می شود، منطقی نیست؟
خیر؛ پروژه‌های تأمین آب شرب استان کرمان با پروژه‌هایی که در استان یزد قرار دارد، در حدود یکدیگر هستند. دولت نیز خود برنامه‌ریزی دارد که عدالت بین استانها برقرار شود. تخصیص در مورد پروژه استان‌های یزد، اصفهان و کرمان که مشکل شرب داشتند، از سوی دولت مشخص شده و به طور عادلانه تعیین تکلیف شده است. اکنون سرچشمه هم مشخص شده و تنها دغدغه، تأمین مالی است که استانها در حال پیگیری این موضوع هستند.
خوزستان در پایین‌دست منابع آب قرار می‌گیرد. در مورد چگونه برخوردار شدن خوزستان از این آب، بنده شخصأ ایده‌ای مبنی بر مشارکت بین استانی ندارم، اما قطعأ وزارت نیرو حقابه پایین دست و بالادست را در نظر گرفته است.
* وضعیت فعلی روند خط دوم و سوم انتقال آب به یزد را چگونه است؟
خط دوم انتقال آب به استان یزد، مربوط به آب شرب است. نه استان و نه هیچ‌فرد یا گروهی مجاز نیست آن را به غیر از شرب اختصاص دهد. تمام ساز و کارها و برنامه‌ریزی‌ها هم در راستای مصرف شرب می‌باشد.
در مورد خط دوم، چون وضعیت استان به مرحله بحرانی رسیده است، پیگیر هستیم که عوامل مهمی دست در دست هم دهند که این اتفاق بیفتد، اعم از تأمین منابع مالی این پروژه که ان‌شاالله تا پنج سال دیگر به نتیجه برسد. در مورد تأمین آب صنعت و کشاورزی پر بازده، تمرکز استان در وهله نخست بر روی پساب‌ها و در اولویت دوم، انتقال آب از دریای عمان است که این دو موضوع برنامه‌ریزی شده است.
هدف این است که در کوتاه‌مدت با صرفه‌جویی و استفاده از پساب‌های صنعتی کار را پیش ببریم و در میان‌مدت، پساب‌های تصفیه شده، مجدد در چرخه تولید قرار بگیرند. در بلندمدت نیز برنامه استان برای تأمین آب صنایع و محصولات کشاورزی پربازده، استفاده از آب انتقالی دریای عمان است که تخصیص صورت گرفته و در حال انتخاب سرمایه‌گذار از سوی بخش خصوصی هستیم. پیش بینی می‌شود که در چند سال آینده اتفاق بیفتد. متأسفانه با توجه به قیمت بالای این پروژه، می توان افق 8 تا 10 ساله را برای تحقق آن در نظر گرفت.
* تأمین آب کشاورزی در دستورکار آب انتقالی عمان به یزد است؟
کشاورزی به شکل روباز خیر، چراکه آب دریای عمان به دلیل گران‌قیمت بودن، نمی‌تواند این نوع از کشاورزی را حمایت کند.
استفاده از آب انتقالی عمان برای کشاورزی فقط در مورد کشاورزی پربازده صادق است. منظور گلخانه‌های فوق پیشرفته است که با مقدار خیلی کمی آب بتوانند بازدهی و راندمان بالا داشته باشند. الان در دنیا نسل جدید گلخانه‌ها صرفأ تحمل این آب گران قیمت را دارد و برای اینکه نوسازی اساسی در بخش کشاورزی داشته باشیم، به دلیل قیمت بالای آب، کسانی در این حوزه سرمایه‌گذاری می‌کنند که امکان این را داشته باشند که طبق کشاورزی نسل جدید تجهیز شوند.
* مدیریت مصرف در صنایع یزد چگونه است؟
در یزد، صنایعی که از این پس قرار است مستقر شوند، حتما به عنوان آیتم کلیدی، کم‌آب خواه بودن آنها در نظر گرفته می‌شود. صنایع باید از نوع کم‌مصرف و محیط زیست دوست باشند و نه از نوع ارزان که مؤلفه محیط زیستی آن به دلیل ارزان تر بودن، حذف شده باشد. در این باره، صنایعی تشویق شده و اولویت می‌یابد که مصرف آب در آن دیده شده و به سمت کم‌آبخواه برود.
* خارج از مقوله انتقال آب، نظرتان را در مورد تولید آب بگید؟
بحث تولید آب در اشل دانشگاهی و آزمایشگاهی امکان پذیر است ولی نمی‌شود یک صنعت را با آن چرخاند؛ به خصوص در یزد که خشک‌ترین منطقه کشور است. در توضیح می‌توان گفت، اگر بخواهیم بر روی قطرات آبی که در جو وجود دارد، برنامه‌ریزی کنیم، هیچ صنعتی تاب و تحملش را ندارد. اگر هم بشود، آن آب بسیار گران قیمت خواهد بود که به صرفه نیست. بهترین راهکار این است که ما صنایع موجود را بهسازی کنیم. در دنیا از پساب‌های صنعتی بارها و بارها در سیستم استفاده می‌شود و به این طریق، مدیریت مصرف صورت می‌گیرد.
* در مورد تأمین آب از طریق آب‌های ژرف چه نظری دارید؟
مطالعاتی در این موارد شده است ولی چندان نتیجه‌ای حاصل نشده است. آب‌های ژرف آب‌هایی هستند که از اعماق زمین به دست می‌آیند. آزمایشی در این خصوص در زابل انجام شد و چشم همه منتظر نتیجه آن بود. آن زمان آبی که استخراج شد، فوق العاده شور بود و قابلیت استفاده را نداشت.
از طرف دیگر، آب‌های ژرف بعضأ تجدیدناپذیر است که خسارت بسیار بدی وارد می‌کند. ما نمی‌توانیم تفاوت بین آب ژرف و فسیلی را تشخیص دهیم. اگر آن آب، فسیلی باشد، از نوع تجدیدناپذیر است و برداشت آن دستکاری در اعماق زمین محسوب می‌شود.
لذا، حتما باید مشخص شود آبی که به عنوان ژرف مورد استفاده قرار می‌گیرد، تجدیدپذیر است؛ به این معنی که پس از برداشت، آبی جای آن را خواهد گرفت.در هر صورت، این موضوع قابل کتمان نیست، اما هنوز کارشناسان و مدعیان این حوزه نتوانسته‌اند تجدیدپذیر بودن آن را اثبات کنند تا مشخص شود می‌توان از آن بهره‌برداری کرد یا خیر.
* تولید آب از طریق باروری ابرها ممکن نیست؟
باروری ابرها وقتی جواب می‌دهد که شرایط بارش مهیا باشد. باروری ابرها به اقلیم وابسته است و در استان یزد به دلیل شرایط اقلیمی، فرصت باروری ابرها کمتر ایجاد می‌شود.
* پس، شما پایدارترین گزینه برای تأمین آب شرب یزد را انتقال آب می‌دانید؟
در مورد تأمین آب شرب، بله. البته انتقال آب در کنار مدیریت مصرف آب.
* در مورد آب غیرشرب، چطور؟
مدیریت مصرف آب و استفاده از منابع آب غیرمتعارف مانند پساب‌ها و آب‌های شور توصیه استان است.