بزرگنمایی:

‌آیین‌نامه مربوط به بستر و حریم
رودخانه‌ها، انهار، مسیلها، مردابها، برکه‌های طبیعی و شبکه‌های آبرسانی، آبیاری
و‌زهکشی
1379.08.11 - 36046 . ت 23687 ه‍ -1379.08.16 - 318
‌شماره: .36046ت23687‌هـ
‌تاریخ: 1379.8.16
‌وزارت نیرو - وزارت کشور - سازمان ثبت اسناد و املاک کشور
‌هیأت وزیران در جلسه مورخ 1379.8.11 بنابه پیشنهاد شماره 48556.31.100 مورخ
1379.8.3 وزارت نیرو و به استناد ماده (51) قانون‌توزیع عادلانه آب - مصوب 1361 -،
آیین‌نامه مربوط به بستر و حریم رودخانه‌ها، انهار، مسیلها، مردابها، برکه‌های
طبیعی و شبکه‌های آبرسانی، آبیاری‌و زهکشی را به شرح زیر تصویب نمود:
‌آیین‌نامه مربوط به بستر و حریم رودخانه‌ها، انهار، مسیلها، مردابها،
‌برکه‌های طبیعی و شبکه‌های آبرسانی، آبیاری و زهکشی
‌ماده 1 - اصطلاحات مندرج در این آیین‌نامه از نظر اجرای مقررات آن در معانی ذیل
به کار می‌رود:
‌الف - رودخانه : مجرایی است طبیعی که آب به طور دایم یا فصلی در آن جریان داشته
باشد.
ب - نهر طبیعی : مجرایی است که آب به طور دایم یا فصلی در آن جریان داشته و دارای
حوضه آبریز مشخصی نباشد.
پ - نهر سنتی : مجرای آبی است که به وسیله اشخاص به صورت غیر مدرن احداث شده باشد.
ت - مرداب : زمین باتلاقی، مسطح و پستی است که دارای یک یا تعدادی آبراهه باشد و
معمولاً" در مد بزرگ دریا زیر آب رود، همچنین اراضی‌پستی که در مناطق غیر ساحلی در
فصول بارندگی و سیلاب غرقاب شده و معمولاً در تمام سال حالت باتلاقی داشته باشد.
ث - برکه: اراضی پستی است که در اثر جریان سطحی و زیر زمینی آب در آنها جمع شده و
باقی می‌ماند.
ج - مسیل متروک : مجرایی طبیعی است که تحت تأثیر عوامل طبیعی یا غیرطبیعی، امکان
حدوث سیلاب در آن وجود نداشته باشد.
چ - شبکه‌های آبیاری و زهکشی و کانالها: مجاری مستحدثه‌ای هستند که به منظور
آبرسانی، سالم سازی اراضی و یا انتقال آب ایجاد شده یا‌می‌شود.
ح - بستر : آن قسمت از رودخانه، نهر یا مسیل است که در هر محل با توجه به آمار
هیدرولوژیک و داغاب و حداکثر طغیان با دوره برگشت 25‌ساله به وسیله وزارت نیرو یا
شرکتهای آب منطقه‌ای تعیین می‌شود. در مناطقی که ضرورت ایجاب می‌نماید سیلاب با
دوره برگشت کمتر یا بیشتر از 25‌ساله ملاک محاسبه قرار گیرد، سازمانهای آب
منطقه‌ای حسب مورد با ارایه نقشه‌های مربوط و توجیهات فنی از حوزه ستادی وزارت
نیرو مجوز لازم را‌اخذ خواهند نمود. تغییرات طبیعی بستر رودخانه‌ها، مسیلها یا
انهار طبیعی در بستر سابق تأثیری نداشته و بستر سابق کماکان در اختیار
حکومت‌اسلامی است، لیکن حریم برای آن منظور نخواهد شد.
خ - حریم : آن قسمت از اراضی اطراف رودخانه، مسیل، نهر طبیعی یا سنتی، مرداب و
برکه طبیعی است که بلافاصله پس از بستر قرار دارد و به‌عنوان حق ارتفاق برای کمال
انتفاع و حفاظت آنها لازم است و طبق مقررات این آیین‌نامه توسط وزارت نیرو یا
شرکتهای آب منطقه ای تعیین می‌گردد.‌حریم انهار طبیعی یا رودخانه‌ها اعم از اینکه
آب دایم یا فصلی داشته باشند، از یک تا بیست متر خواهد بود که حسب مورد با توجه به
وضع رودخانه یا‌نهر طبیعی یا مسیل از هر طرف بستر به وسیله وزارت نیرو تعیین
می‌گردد.
‌ماده 2 - شرکتهای آب منطقه‌ای مکلفند با توجه به امکانات، حد بستر و حریم
رودخانه‌ها، انهار، مسیلها، مردابها و برکه‌های طبیعی موجود در‌حوزه فعالیت خود را
با برنامه ریزی مشخصی و با اعزام کارشناس یا کارشناسان ذی صلا ح طبق مقررات این
آیین‌نامه تعیین نمایند.
‌ماده 3- شرکت آب منطقه ای در هر مورد که بستر و حریم رودخانه، نهر طبیعی، مسیل،
مرداب و برکه طبیعی را تعیین می‌نماید، مراتب را به طرق‌مقتضی به طور کتبی به
متقاضی اعلام و در مورد تعیین بستر و حریم سرتاسری، موضوع از طریق پخش اطلاعیه‌های
محلی (‌برای یک نوبت) به اطلاع‌اشخاص ذی نفع می‌رسد که بستر و حریم رودخانه، نهر
(‌طبیعی - سنتی)، مسیل، مرداب و برکه طبیعی مورد نظر تعیین گردیده و اشخاص
می‌توانند‌برای کسب اطلاع از حدود بستر و حریم تعیین شده به شرکت آب مربوط مراجعه
و چنانچه اعتراضی داشته باشند ظرف یک ماه از تاریخ انتشار‌اطلاعیه، اعتراض خود را
به شرکت مربوط تسلیم و رسید دریافت دارند. چنانچه اعتراضی نسبت به بستر و حریم
تعیین شده در مهلت مذکور در فوق‌واصل شود، شرکت آب منطقه ای مربوط اعتراض را به
کمیسیونی مرکب از دو نفر کارشناس فنی ذی صلا ح و یک نفر کارشناس حقوقی که از
بین‌مجربترین کارشناسان شرکت با ابلاغ مدیر عامل منصوب می‌شود، ارجاع می‌نماید.
‌ماده 4 - کمیسیون مذکور در ماده (3) پس از وصول پرونده مورد اعتراض، گزارش
کارشناس یا کارشناسان را بررسی می‌کند و در صورتی که با بستر‌و حریم تعیین شده
موافق باشد، آن را تأیید می‌کند والا بعد از اخذ توضیحات از کارشناس یا کارشناسان
ذی ربط، نظر خود را به شرکت اعلام خواهد‌نمود. چنانچه توضیحات مذکور برای کمیسیون
قانع کننده نباشد، کمیسیون می‌تواند رأساً یا به وسیله کارشناسان دیگری محل را
بازدید کند و سپس نظر‌خود را در مورد بستر و حریم به شرکت اعلام دارد. نظر این
کمیسیون قطعی و به منزله نظر وزارت نیرو است.
‌ماده 5 - پس از اعلام نظر کمیسیون موضوع ماده (3) این آیین‌نامه، شرکت آب
منطقه‌ای نسبت به علامت گذاری نهایی حد بستر و حریم تعیین‌شده به نحو مقتضی اقدام
خواهد نمود و نسخه‌ای از نقشه مربوط به بستر و حریم را برای اطلاع به اداره ثبت
اسناد و املاک، بخشداری و شهرداری‌حوزه عمل ارسال و نیز مراتب را به نیروی انتظامی
جمهوری اسلامی ایران اعلام خواهد داشت و از تجاوز اشخاص به بستر و حریم با
همکاری‌مأموران انتظامی جلوگیری خواهد کرد.
‌ماده 6 - پس از تعیین و تشخیص میزان بستر و حریم رودخانه، نهر، مسیل، مرداب و
برکه طبیعی در صورتی که شرکت آب منطقه‌ای قلع و قمع‌اعیانی اعم از اشجار و غیر آن
واقع در بستر و حریم را برای استفاده از امور مربوط به آب و برق لازم بداند،
براساس مقررات مربوط اقدام خواهد نمود.
‌تبصره - هرگاه اعیانی موجود در بستر و حریم به صورت کشت موقت باشد، پس از برداشت
محصول مقررات ماده فوق اعمال خواهد شد.
‌ماده 7 - کشت موقت در آن قسمت از بستر رودخانه، نهر و مسیل که برای بهره برداری
از آب مزاحمتی ایجاد ننماید، با موافقت کتبی و قبلی‌شرکت آب منطقه‌ای ذی‌ربط به
صورت اجاره و رعایت اولویت برای مجاوران بلامانع است، ولی مستأجر به هیچ وجه حق
ایجاد اعیانی و غرس نهال و‌درخت (‌بجز زراعت سطحی) را ندارد. در صورت تخلف اراضی
مسترد و از فعالیت وی جلوگیری خواهد شد. شرکت آب منطقه‌ای ذی ربط باید در‌اجاره
نامه قید کند که در صورت بروز هرگونه خسارت ناشی از سیل و نظایر آن هیچگونه
مسؤولیتی نخواهد داشت.
‌تبصره - استفاده از مقررات این ماده در مورد اراضی بستر بالادست سدها شمول ندارد.
‌ماده 8 - چنانچه بستر رودخانه، نهر طبیعی و مسیل به صورت طبیعی تغییر نماید و
باقیمانده بستر که بستر مرده نامیده می‌شود و کماکان در اختیار‌دولت است، برای
اجرای طرحهای آب و برق قابل استفاده باشد، با حدود مشخصی از طریق وزارت نیرو به
دستگاه متقاضی به صورت اجاره واگذار و‌نحوه آماده سازی، کناره بندی و سایر شرایط
مربوط در سند واگذاری قید خواهد گردید.
‌ماده 9 - چنانچه افراد یا شهرداریها یا ادارات ثبت اسناد و املاک به صورت موردی
تقاضای تعیین حد بستر و حریم رودخانه، انهار یا مسیل یا‌مرداب و یا برکه طبیعی را
که در مجاورت ملکی واقع است، بنمایند، شرکت آب منطقه ای مکلف است با اخذ هزینه
کارشناسی که تعرفه آن از طرف‌وزارت نیرو تعیین خواهد شد، نسبت به تعیین حد بستر و
حریم هر یک از موارد یاد شده به ترتیب مقرر در این آیین‌نامه اقدام نماید، مشروط
بر اینکه‌تصرفات قانونی اشخاص نسبت به املاک مورد نظر احراز و توسط مراجع ذی‌صلاح
تأیید شده باشد. ماده 10 - چنانچه امکان دیواره سازی و استفاده از‌اراضی مازاد
بستر برای مجاوران وجود داشته باشد، شرکت آب منطقه ای ضمن مشخص کردن مجاوران
رودخانه یا نهر یا مسیل یا مرداب یا برکه‌طبیعی، مشخصات دیواره و مقدار زمینهایی
را که در اثر دیواره سازی حاصل می‌شود، معلوم و به مجاوران اعلام خواهد نمود تا در
صورت تمایل به‌شرکت مراجعه و با قبول شرایط و مشخصات دیواره سازی برای اخذ اجازه
مربوط اقدام نمایند. بستر واقع در پشت دیواره احداثی در اختیار دولت‌جمهوری اسلامی
ایران است. شرکت می‌تواند پس از تأمین میزان حریم که بلافاصله بعد از دیواره
احداثی شروع می
‌شود، باقیمانده بستر را به سازنده‌دیوار یا در صورت عدم تمایل سازنده به دیگران
اجاره دهد.
‌ماده 11 - شرکتهای آب منطقه‌ای با همکاری شهرداریها و ادارات ثبت اسناد و املاک،
مسیلهای متروک را شناسایی خواهند نمود. تشخیص متروک‌بودن مسیلها در خارج محدوده
قانونی شهرها با شرکت آب منطقه‌ای است، ولی در داخل محدوده قانونی شهرها، شرکت
مزبور با همکاری شهرداریها‌تصمیم لازم را اتخاذ خواهد نمود. در صورت بروز اختلاف
نظر، تشخیص وزارت نیرو معتبر می‌باشد.
‌ماده 12 - عبور لوله نفت و گاز و غیره از بستر و حریم رودخانه‌ها، انهار طبیعی،
مسیلها، مردابها و برکه‌های طبیعی با موافقت وزارت نیرو بلامانع‌است، ولی مسؤولیت
حفاظت آنها با دستگاههای ذی ربط خواهد بود.
‌ماده 13 - وزارتخانه‌ها، مؤسسات و شرکتهای دولتی، شهرداریها و همچنین سازمانها و
نهادهای وابسته به دولت مکلفند قبل از اجرای طرحهای‌مربوط به خود و صدور پروانه
لازم بستر و حریم رودخانه‌ها، انهار، مسیلها، مردابها و برکه‌های طبیعی را استعلام
نمایند. هر نوع تصرف در بستر و حریم‌منوط به موافقت کتبی و قبلی وزارت نیرو است.
متخلفان از این ماده طبق مقررات موضوعه تعقیب و مجازات خواهند شد.
‌ماده 14 - هرگاه حریم رودخانه‌ها، انهار، مسیلها، مردابها، برکه‌های طبیعی و
راههای اصلی و فرعی موجود تداخل نمایند، قسمت مورد تداخل‌برای تأسیسات طرفین به
طور مشترک مورد استفاده قرار خواهد گرفت.
‌ماده 15 - حریم کانالها، انهار احداثی و سنتی و شبکه‌های آبیاری و زهکشی باتوجه
به ظرفیت آنها طبق جدول زیر از طرف وزارت نیرو یا‌شرکتهای تابع آن برای هر طرف
تعیین می‌گردد و این حریم از منتهی‌الیه دیواره آنها می‌باشد: ظرفیت کانالها،
انهار مستحدثه و شبکه‌های آبیاری و‌زهکشی:
‌الف - آبدهی (‌دبی) بیش از 15 متر مکعب در ثانیه - میزان حریم از هر طرف 12 تا 15
متر
ب - آبدهی (‌دبی) از 10 تا 15 متر مکعب در ثانیه - میزان حریم از هر طرف 8 تا 12
متر
پ - آبدهی (‌دبی) از 5 تا 10 متر مکعب در ثانیه - میزان حریم از هر طرف 6 تا 8 متر
ت - آبدهی (‌دبی) از 2 تا 5 متر مکعب در ثانیه - میزان حریم از هر طرف 4 تا 6 متر
ث - آبدهی (‌دبی) از یکصد و پنجاه لیتر تا متر مکعب در ثانیه -‌میزان حریم از
هرطرف 1 تا 2 متر
ج - آبدهی (‌دبی) کمتر از یکصد و پنجاه لیتر در ثانیه - میزان حریم از هر طرف 1
متر
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
‌الف - حریم لوله آبرسانی تا قطر پانصد میلیمتر کلا" 6 متر (3 متر از هر طرف نسبت
به محور لوله)
ب - حریم لوله از پانصد تا هشتصد میلیمتر کلا" 8 متر (4 متر از هر طرف نسبت به
محور لوله)
پ - حریم لوله از هشتصدتا یکهزارودویست میلیمتر کلا" 10 متر (5 متر از هر طرف نسبت
به محور لوله)
ت - حریم لوله از یکهزار و دویست میلیمتر به بالا کلا" 12 متر (6 متر از هر طرف
نسبت به محور لوله) در صورتی‌که لوله‌های آبرسانی به موازات‌و در حریم یکدیگر نصب
گردند، حد خارجی حریم به اعتبار قطر آخرین لوله منظور می‌شود.
‌تبصره 1 - کانال، انهار، شبکه‌های آبیاری و زهکشی و انهار طبیعی و احداثی واقع در
داخل مزارع و باغها تا مساحت یکصد هکتار که برای آبیاری‌همان مزارع و باغها مورد
استفاده است، دارای حریم نیستند.
‌تبصره 2 - در مواردی که در طراحی کانال، تأسیسات تبعی (‌راه سرویس، گل انداز،
زهکش و غیره) در یک طرف یا طرفین آن منظور شده باشد،‌حریم مرتبط به فاصله (2) متر
از منتهی الیه تأسیسات مذکور برای حفاظت آنها در نظر گرفته می‌شود، ولی در هر حال
فاصله‌ای که تأسیسات تبعی‌مذکور به انضمام دو متر حریم مقرر در فوق در آن قرار
دارد، نباید از میزان حریم مقرر در این ماده کمتر باشد.
‌حسن حبیبی - معاون اول رییس جمهور