بزرگنمایی:
زیتون تولیدی استان یزد، ثروتی که با فقدان فراوری و توجه کافی بر باد می رود.
تاج پرس/یزد
پاییز است و در هوایی آرام، طلای روغنی کویر برداشت می شود. محصولی که خریداران زیادی در دنیا دارد و حالا در استان کویری یزد هم خودی نشان داده است .
جای شگفتی هم دارد که در کویری سوزان که تابستانش گرم گرم و زمستانش هم سرد و خشک است، این درخت توان مقاومت دارد و کشاورزان نیز به کشت آن روی خوش نشان داده اند.
جای جای این کویر بخشنده است و ابتدا نهال زیتون در پیاده روها و فضاهای سبز استان یزد کشت شد اما طولی نکشید که توسعه کشت زیتون در سراسر استان رونق گرفته است. سبزی اش طراوت خاصی به کویر خشکیده بخشیده و چند سالیست که محصولش در سبد غذایی خانوارها جا گرفته است.
باغستانهای سبز در دل کویر
زیتون به کویر خشک و سوزان یزد باغستان هایی سرسبز با طعم زندگی بخشیده است. راهی یکی از این باغستان ها می شوم و با آقای موسوی زیتون کار یزدی به گفتگو می پردازم. کشاورزی که دل داغدیده کویر را با درختان سبز زیتون خنک کرده است.
به باغستان او که می رسیم سایه ساری خنک دلت را درگیر خودش می کند. خودش هم سخاوتمند است مثل درختان زیتونش. سالهاست در این بیابان لم یزرع آب و آفتاب و خاک را همنشین کرده است تا محصولی بکر را راهی بازار کند.
پای حرفهایش که می نشینم تازه می فهمم کاری کرده کارستان. او می گوید: چهار هکتار از اراضی خود را به کشت درختان زیتون اختصاص داده است که سالیه شش تن محصول برداشت می کند.
این باغ تنها یکی از باغستان هایی است که از دهه هفتاد به کشت نهال زیتون اختصاص یافته است. اکنون 650 نفر در استان کویری یزد بهره بردار زیتون هستند.
رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان یزد می گوید: درخت زیتون به دلیل مقاوم بودن نسبت به کم آبی، شوری خاک و همچنین شرایط مطلوب خاک استان، چند سالی است که توسعه کشت آن مورد توجه مردم، اداره‌ها و نهادهای استان برای تولید و فضای سبز قرار گرفته است.
سید جمال سجادی پور می افزاید: سطح زیر کشت باغ های استان یزد، دو هزار و 500 هکتار است که از این سطح هزار و 750 هکتار بارور آن است.
آنگونه که رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان یزد می گوید: امسال سه هزار و 150 تن محصول زیتون از باغ های این استان برداشت شد که این میزان تولید در مقایسه با سال 1397، 30 درصد افزایش داشته است.
از تولید به مصرف
پایان فصل برداشت زیتون است و زیتون های برداشت شده اکنون آماده شده برای فراوری.
مدیر باغبانی سازمان جهاد کشاورزی استان یزد با اشاره به اینکه سالم‌ترین روغن گیاهی عرضه شده در بازار، روغن زیتون است، می گوید: در سال جاری از محصول برداشت شده، بیش از 200 تن روغن و 150 تن کنسرو زیتون در استان یزد استحصال و روانه بازار مصرف شد.
شیخ علیشاهی می افزاید: برای روغن کشی از محصول زیتون با پرداخت 100 میلیارد ریال بودجه از محل اعتبار باغبانی در سال‌های گذشته تعدادی دستگاه روغن کشی خریداری شد و در شهرستان‌های اردکان، میبد، تفت و شاهدیه یزد راه‌اندازی شده است.
او می گوید: با توسعه و افزایش محصول تولید زیتون در استان یزد، 2 واحد روغن گیری 300 کیلوگرمی بر ساعت در شهرستان یزد و همچنین یک کارخانه روغن کشی و تهیه کنسرو در شهرستان مهریز با ظرفیت هزار کیلوگرم بر ساعت راه اندازی شده است.
به یکی از کارگاههای فراوری زیتون در شهر اردکان می روم. آقای خیراندیش مدیر این کارگاه است. او می گوید: 15سال پیش با همکاری جهاد کشاورزی یزد، دستگاه فراوری و روغن گیری زیتون را از ایتالیا وارد و کار روغن گیری را آغاز کردیم .
او با اشاره به اینکه در حال حاضر 10 نفر در این کارگاه به کار فراوری و روغن گیری مشغول هستند، می افزاید: سالانه بیش از 300 تن زیتون فراوری می کنیم که بخشی از آن به صورت زیتون شور است .
آقای خیراندیش می گوید: بنا داریم در سال جاری بزرگترین کارخانه فراوری زیتون را در یزد با ظرفیت سالانه بیش از 300 تن روغن راه اندازی کنیم.
اما او از بی کیفیتی زیتون تولیدی استان یزد خبر می دهد و می افزاید: متاسفانه رقم های زیتون کشت شده در استان یزد برای روغن گیری مناسب نیست و کشاورزان هم رغبتی برای فروش محصولاتشان ندارند.
ثروتی که به باد می رود
ارزش غذایی بالای زیتون، آن را به میوه ای ارزشمند در سراسر جهان تبدیل کرده تا آنجا که بسیاری از محققان به فواید بسیار گسترده برگ،میوه و روغن زیتون اقرار و برای تولید دارو و مواد غذایی مختلف از آن استفاده می کنند.
آنگونه که شواهد نشان می دهد، سودآوری و مزیت های درخت زیتون و محصول آن در استان یزد بخوبی شناخته نشده است. این را می توان از صحبت های حاج علی از کشاورزان یزدی فهمید. او می گوید: سالها پیش نهال زیتون از سوی جهاد کشاورزی توزیع و کشت شده است اما متاسفانه انواع مختلف آن را در برگرفته و از گونه های اصلاح شده نیست.
او معتقد است گونه های زیتون کشت شده در یزد، کیفیت روغن شان مناسب نیست و به دلیل خشکی و سردی هوا معمولا دانه های زیتون کمتر به روغن می نشیند.
آقای دهقان هم دیگر زیتون کار یزدی می گوید: به دلیل هزینه های بالای برداشت زیتون، تولید این محصول برای کشاورز به صرفه نیست و معمولاً هر کیلوگرم زیتون بیش از 6 هزار تومان هزینه برداشت دارد که معادل همان قیمتی است که خریداری می شود.
او می گوید: کار برداشت زیتون نیز به دلیل نبود تجهیزات مکانیزه سخت است و وقت گیر. مسائلی که باعث می شود تا کمتر کسی برای جمع آوری این محصول استقبال کند.
آقای دهقان می افزاید: اگر شرایط برداشت زیتون بهتر شود و محصول با قیمت بیشتری فروش برسد می تواند تولیدات سالانه خود را بالاتر ببرد و باغ زیتونش را هم توسعه دهد.
اینها تنها گوشه ای از مشکلات کشاورزان است اما وقتی پای حرف هایشان می نشینم لایه های بیشتری از مشکلات زیتون کاران نمایان می شود.
محمد 30 ساله که بعد از فارغ التحصیلی در کنار پدرش به کار کشاورزی مشغول است، می گوید: دستگاه فراوری نداریم برای همین باید محصول خود را به احشام بدهیم.
او در بافق زندگی می کند و می افزاید: کشاورزان بافقی در دستیابی سود محصول زیتون شرایط سخت تری دارند چراکه فاصله شهرشان تا مرکز استان زیاد است و برایشان اصلا مقرون به صرفه نیست زیتون را برای فراوری به مرکز استان برسانند.
او می گویند: به امید برداشت محصول، نهال زیتون در باغ خود کاشته ایم اما حالا این محصول به دست آمده است ولی نه تجهیزاتی برای برداشت داریم و نه دستگاهی برای فراوری آن.
صحبت های محمد مرا کنجکاو می کند تا به سراغ دیگر کشاورزان بافقی بروم. حاج مهدی از باغداران کهنه کار این شهر می گوید: چون محصول زیتون برای ما سودآوری ندارد و هزینه برداشت و فروش آن بالاست به همین دلیل درختان مثمر را می بریم و خشک می کنیم.
او می افزاید: در این چند سال اخیر، بسیاری از درختان زیتون را خشک کرده ایم و چوب آن را برای آتش زمستان استفاده کردایم و به جای آن درخت پسته می کاریم که برایمان سودآوری بیشتری دارد.
حاج مهدی ادامه می دهد: عده ای هم با شاخ و برگ های زیتون را می برند و آن را برای خوراک دام و احشام استفاده می کنند. با شرایط سخت فراوری خیلی ها اصلاً تمایلی برای برداشت زیتون ندارند.
رونق تولید زیتون با تسهیلات کم بهره
دغدغه زیتون کاران مرا راهی سازمان جهاد کشاورزی استان یزد می کند. معاون باغبانی جهاد کشاورزی استان یزد با بیان اینکه زیتون در رقابت با برخی از محصولات مثل پسته، سهم ناچیزی از بازار محصولات کشاورزی دارد، می گوید: همین مسئله باعث شده است تا کشاورزان یزدی کمتر از ظرفیت این محصول کم آبخواه استفاده کنند.
شیخ علی شاهی که بخوبی بر مشکلات زیتون کاران و فراوری محصولات شان واقف است می افزاید: برای رفع مشکلات کشاورزان تسهیلات کم بهره با نرخ 80 درصد و به صورت پنج ساله برای خرید دستگاه فراوری پرتابل اختصاص یافته است.
او از دیگر اقدامات جهاد کشاورزی برای رونق زیتون در خطه کویری یزد خبر می دهد و می گوید: با توجه به کم آبخواه بودن زیتون، در اجرای طرح توسعه باغ‌های زیتون سالانه 2 هزار اصله نهال زیتون به صورت یارانه‌ای در اختیار باغداران قرار گرفته است.
اما یکی از مشکلات زیتون کاران، خرید زیتون با قیمت پایین است که برایشان صرفه اقتصادی ندارد. برای پیگیری این موضوع به سراغ رئیس سازمان تعاون روستایی استان یزد می روم. جوادی پور می گوید: زیتون در کنار محصول پسته و ... یک محصول لوکس است و در کشور برای این محصولات خرید تضمینی از کشاورزان صورت نمی گیرد.
او می افزاید: کشاورزان می توانند با خرید دستگاههای مکانیزه هزینه های برداشت این محصول را کمتر کند تا با فروش محصول، سود بیشتر عایدشان شود .
جای خالی محصول لوکس جهان در سبد کویرنشینان
طرح های تحقیقاتی نشان داده است که استان یزد شرایط کشت زیتون را دارد و می تواند به یکی از مراکز عمده تولید این محصول در ایران تبدیل شود .
در دنیا زیتون به عنوان محصولی لوکس محسوب می شود به گونه ای که حجم تجارت آن در دنیا سالانه 30 میلیارد یورو است و بخش اعظم آن در اختیار چهار کشور اسپانیا، ایتالیا، ترکیه و یونان است.
گرچه هنوز کشور ما جایگاه واقعی خود را در تولید و فراوری محصول زیتون پیدا نکرده است اما با کمی برنامه ریزی و دوراندیشی می توان این محصول استراتژیک کشاورزی را با نام و نشان ایران در سبد غذایی خانوارهای ایرانی دید.
بدون شک اگر در یک سو بهره برداران بخش کشاورزی بیشتر به مزیت های زیتون پی ببرند و از دیگر سو مسئولان برنامه های خود را برای تسهیل در تولید و ترویج زیتون اجرا کنند در یک بازه 10ساله می توان بخش قابل‌توجهی از نیاز روغن زیتون مصرفی داخلی را برطرف کرد.
در صورت تکمیل زنجیره فراوری زیتون و افزایش سودآوری این محصول، هم فرصت های شغلی مناسبی در استان یزد ایجاد می شود و هم زمینه صادرات این محصول هم فراهم خواهد شد.